Редакциялық саясат

«Arts Academy» – қазіргі заманғы ғылым талаптарына сай, өнер теориясы мен тарихы, сондай-ақ мәдениетпен байланысты гуманитарлық ғылымдар саласындағы зерттеу нәтижелерін жариялауға маманданған ғылыми журнал. Журналда халықаралық ғылыми стандарттарға сәйкес келетін, өзекті ғылыми мәселелерді қамтитын мақалалар жарияланады. Жарияланым тілдері: қазақ, ағылшын және орыс тілдері.

«Arts Academy» журналының редакциялық саясаты ғылыми қызмет этикасымен тығыз байланысты. Редакциялық саясатта ғалымдардың өз жұмыстарын дайындау кезінде ұстануы тиіс принциптер мен талаптардың кешені баяндалады.

«Arts Academy» журналын рецензияланатын және дәйексөз келтірілетін журналдардың қатарына қосу жоспарланған, бұл редакциялық алқаны маңызды моральдық-этикалық принциптер мен ұйымдастырушылық нормаларды сақтауға міндеттейді.

Ғылыми жарияланым этикасы

«Arts Academy» журналының редакциясы ғылыми жарияланымдардың халықаралық этикалық стандарттарын басшылыққа алады. Оларға Ғылыми жарияланымдар этикасы комитетінің (Committee on Publication Ethics/COPE) ұсыныстары, Ғылыми жарияланымдар этикасы бойынша нұсқаулықтың (Publishing Ethics Resource Kit) принциптері, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім министрінің 2024 жылғы 20 қарашадағы № 529 бұйрығымен бекітілген Ғылыми этиканың үлгілік ережелері жатады.

Редакциялық этика

Редакция зерттеу қызметінің этикалық нормаларына, құндылықтарына және принциптеріне адал. Редакцияға келіп түскен қолжазба құпия құжат ретінде қаралады. Редакция және редакциялық алқа қабылданған қолжазба туралы ақпаратты рецензенттерден басқа тұлғаларға ашпайды.

Редакция авторлар жіберген мақалаларды қабылдап, журнал тақырыбына, мақаланы рәсімдеу талаптарына сәйкестігін талдайды. Егер қолжазба талаптарға сәйкес келмесе, ол авторға(ларға) түзетуге жіберіледі. Журнал редакторлары қолжазбалардың интеллектуалды мазмұнын авторлардың нәсіліне, жынысына, жыныстық бағытына, діни көзқарасына, шығу тегіне, азаматтығына немесе саяси көзқарастарына қарамастан, бірдей бағалайды. Рецензенттерге «Мақаланы рәсімдеу талаптары» бөлімінде көрсетілген стандарттарға сәйкес рәсімделген жұмыс жіберіледі.

Редакция тиісті біліктілігі немесе жұмыс тәжірибесі бар рецензенттерді табады. Мақаланың рецензиялау процесі ғылыми сала ерекшеліктерін және мамандар санының аздығын ескере отырып, барынша дұрыс ұйымдастырылады. Рецензиялау үшін Қазақстан мен шетелдік мамандарды тартуға тырысады. Қосарланған соқыр рецензиялау шартына сәйкес, редакция автордың рецензенттер үшін, рецензенттердің автор үшін толық анонимділігін сақтайды. Рецензенттер қолжазбадан алынған мәліметтерді болашақ қызметінде пайдаланбауға міндеттеледі.

Редакция мақалаға екі рецензенттің оң бағасы болған жағдайда, оны жариялауға қабылдайды. Егер рецензенттердің бағасы қарама-қайшы болса (бір оң және бір теріс), редакциялық алқа екі тараптың дәлелдерін қарап, мақала мен оның түзету нұсқалары бойынша ұжымдық шешім қабылдайды және авторды хабардар етеді.

Егер маңызды мәселелер анықталса, редакция жарияланымды тоқтату туралы шешім қабылдауы мүмкін: автордың этикаға сай емес мінез-құлқы, қателер немесе жаңылыстыратын мәлімдемелер, мақала материалдарын бір мезгілде басқа ғылыми жинаққа ұсыну туралы ақпарат (мұндай жағдайда редакция мақаланың қатар жарияланған журналына немесе жинағына тоқтату себебі туралы хабарлама жібереді). Қолжазбаны қарау немесе баспаға дейінгі дайындық кезінде автордың этикаға қайшы әрекеттері анықталса, редакция қолжазбаны одан әрі қараудан алып тастауға және автормен ынтымақтастықты тоқтатуға құқылы (автордың этикаға қайшы мінез-құлқы туралы білім беру мекемесінің басшысына немесе жұмыс берушісіне хабарлама жіберіледі). Егер мақаласы жарияланғаннан кейін автордың этикаға қайшы әрекеті анықталса (параллель жарияланым, авторлық құқықты бұзу, плагиат және т.б.), редакция мақаланы журнал сайтынан, мұрағаттау және ғылыми индекстеу деректер базасынан алып тастау туралы шешім қабылдауға құқылы.

Редакциялық этика жаңартылған жағдайда, редакция бұл туралы ақпаратты сайттың тиісті бөлімдерінде орналастырады.

Ғылыми журналдың редакциялық саясатының негізгі принциптері
Журнал редакциясы жариялануға жіберілген жұмыстардың иелерінің авторлық құқықтарын құрметтейді, олар келесі заңдар жинағымен қорғалған:

1. Қазақстан Республикасының Конституциясы (1995 жылдың 30 тамызында республикалық референдумда қабылданған) (2017 жылдың 10 наурызына дейінгі өзгерістер мен толықтырулармен);
2. Қазақстан Республикасының 2011 жылғы 18 ақпандағы № 407-IV «Ғылым туралы» Заңы (2015 жылғы 13 қарашадағы өзгерістер мен толықтырулармен);
3. Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 23 шілдедегі № 451-I «Бұқаралық ақпарат құралдары туралы» Заңы;
4. Қазақстан Республикасының 1996 жылғы 10 маусымдағы № 6-I «Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы» Заңы (2015 жылғы 24 қарашадағы өзгерістер мен толықтырулармен);
5. Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 27 шілдедегі № 319-III «Білім туралы» Заңы (2016 жылғы 9 сәуірдегі өзгерістер мен толықтырулармен);

«Arts Academy» журналының редакциялық алқасы авторлық құқықты сақтай отырып, авторлардың этикалық талаптарын және Creative Commons Attribution License шарттарын міндетті түрде орындауды талап етеді, бұл жұмыс авторлығын және түпнұсқа жарияланымға сілтемені сақтай отырып, кеңінен таратуға мүмкіндік береді.

РЕДАКТОРЛАРДЫҢ, АВТОРЛАРДЫҢ ЖӘНЕ РЕЦЕНЗЕНТТЕРДІҢ МІНДЕТТЕРІ 

ARTS ACADEMY журналы редакциясы ғылыми мақалалардың сапасын арттыру және рецензиялаудан бастап жариялауға дейінгі барлық кезеңдердің әділ әрі ашық болуын қамтамасыз ету үшін, редакторлар, авторлар және рецензенттер үшін бірыңғай және нақты ережелердің болуы аса маңызды деп санайды.

Осыған байланысты, төменде көрсетілген кәсіби және этикалық міндеттерді сақтау талап етіледі:

Редакторлардың міндеттері

• Редакторлар келіп түскен барлық мақалаларды әділ қарастырып, оларды автордың ұлтына, дініне, жынысына, ғылыми дәрежесіне немесе ұйымдық байланысына қарамастан тек ғылыми құндылығы негізінде бағалайды.
• Редакторлар барлық тараптармен тиімді байланыс орнатып, қолжазбаларды уақытылы және сапалы қарастыруды қамтамасыз етеді.
• Мақаланы жариялау немесе қабылдамау туралы шешім қабылдау толықтай редактордың құзырында. Егер мақала журналдың профиліне немесе ғылыми талаптарға сәйкес келмесе, рецензиясыз-ақ кері қайтарылуы мүмкін.
• Редакторлар қосарланған соқыр рецензиялау жүйесіне қатысты нақты ережелер мен талаптарды белгілейді.
• Журналда жарияланған барлық ғылыми мақалалар білікті мамандар тарапынан қосарланған соқыр рецензиядан өтеді.
• Редакторлар сыртқы рецензия процесінің құпиялығын қамтамасыз етіп, рецензенттер мен авторлардың анонимдігін сақтайды. Сонымен қатар, авторлар мен рецензенттер мүдделер қайшылығын ашып көрсетуі тиіс.
• Редакторлар мақаланы жариялау барысында туындаған шағымдарды тіркеп, мұқият қарастырып, барлық тараптарға өз ұстанымдарын қорғауға мүмкіндік береді.
• Қателіктер анықталған жағдайда, редакторлар түзетулер жариялауға немесе қажет болса, мақаланы қайтарып алуға бастамашы болады. Бұл автор туралы мәліметтерде (аты-жөні, аффилиациясы, электрондық поштасы) қате кеткен, не болмаса мақала мазмұнында ғылыми дәлсіздік немесе дәйексөзсіз алынған мәліметтер бар жағдайларға қатысты.

Авторлардың міндеттері

• Авторлар журналдың Автордың жзарияланым этикасында көрсетілген талаптарды толықтай сақтауы тиіс.
• Қолжазбада нақты әрі түпнұсқа деректер қамтылып, алынған нәтижелердің маңыздылығы әділ талдануы қажет.
• Басқа зерттеушілер жұмысты қайталап тексере алуы үшін, барлық пайдаланылған дереккөздерге толық сілтеме жасалуы қажет.
• Ғылыми еңбектерді талдауда авторлар бейтараптықты сақтап, жеке сыннан аулақ болуы тиіс.
• Жалған немесе қолдан жасалған деректерді қолдануға жол берілмейді. Автор зерттеудегі барлық мәліметтердің шынайы әрі заңды екенін нақты көрсетуі тиіс.
• Зерттеу мен жариялау үдерісінің кез келген кезеңінде авторлар өздерінің академиялық беделіне нұқсан келтіруі мүмкін мүдделер қайшылығын ашып көрсетуге міндетті. Қажет болған жағдайда қаржыландыру көздері де көрсетілуі тиіс.
• Авторлар мақала бұрын басқа жерде жарияланбағанын және басқа журналда қаралып жатпағанын растауы қажет. Бұрын жарияланған дереккөздерге міндетті түрде сілтеме берілуі тиіс.
• Авторлар өз жұмыстарын рецензиялауға жіберуге және редакциямен тығыз ынтымақтастықта жұмыс істеуге дайын болуы керек.
• Барлық бірлескен авторлар мақалаға елеулі үлес қосуы және зерттеу нәтижелері үшін ортақ жауапкершілік көтеруі тиіс.
• Егер мақалада немесе пайдаланылған дереккөздерде елеулі қателіктер анықталса, авторлар редакцияны дереу хабардар етіп, қателіктерді түзету, мақалаға қосымша жариялау немесе қажет болған жағдайда оны қайтарып алу үшін толық ынтымақтастық көрсетуі тиіс.

Рецензенттердің міндеттері

• Рецензенттер Рецензиялау ережелеріне сәйкес әрекет етіп, әділ әрі кәсіби рецензиялау жүргізуі тиіс.
• Рецензенттер ғылыми мақаланың сапасын арттыру үшін қолжазбаларды бейтарап әрі тиімді бағалауы қажет.
• Рецензенттер өз бағаларын нақты дәлелдермен негіздеп, бұрын жарияланған тұжырымдар мен идеяларға сілтемелер келтіруі тиіс.
• Егер мақалада тиісті жарияланған немесе жарияланбаған еңбектер пайдаланылғанымен, оларға сілтеме берілмесе, рецензент бұл туралы ескертуі қажет.
• Рецензия барысында сын айтылуы мүмкін, бірақ рецензенттер жеке немесе жағымсыз пікір білдіруден аулақ болуы тиіс.
• Барлық қаралған қолжазбалар құпия сақталуы тиіс; олар көшірілмеуі немесе үшінші тұлғаларға таратылмауы керек.
• Рецензенттер зерттеу тақырыбына, авторларға немесе басқа қатысушыларға қатысты мүдделер қайшылығын болдырмауы тиіс. Мұндай жағдайлар туындаған жағдайда, рецензент алдын ала хабарлап, сараптамадан бас тартуы тиіс.

ЖАСАНДЫ ИНТЕЛЛЕКТТІ ПАЙДАЛАНУ БОЙЫНША ҰСЫНЫСТАР

1. Жалпы ережелер

Журнал редакциясы академиялық адалдық пен ғылыми этика қағидаттарын ұстанады. Генеративті жасанды интеллект (ЖИ) құралдарының кең таралуына байланысты, редакция қолжазбаларды әзірлеу кезінде оларды пайдалануға қатысты қатаң талаптар енгізеді.

2. Жасанды интеллект және генеративті ЖИ дегеніміз не?

Жасанды интеллект (ЖИ) –  тілдік өңдеу, деректерді талдау, кескіндер мен мәтіндерді генерациялау сияқты міндеттерді орындай алатын алгоритмдік сандық жүйелер.
Генеративті жасанды интеллект (ГЖИ) —  бұрын үйретілген деректер жиынтығы негізінде жаңа контент (мәтіндер, суреттер, аудиоматериалдар және т.б.) жасай алатын ЖИ-дің бір түрі. ChatGPT сияқты құралдар осы санатқа жатады. Алайда мұндай жүйелер мазмұнның мәнін түсінбейді, ғылыми фактілердің дұрыстығын тексере алмайды және жалған ақпарат ұсынуы мүмкін.

3. Ғылыми мақаланың келесі бөлімдерінде ЖИ қолдануға қатаң тыйым салынады:

• Нәтижелер (Results)
• Нәтижелерді талқылау (Discussion)
• Қорытынды (Conclusion)

Аталған бөлімдер автордың дербес ғылыми үлесін толық көрсетуі тиіс. Кез келген автоматты генерация немесе цифрлық жүйелер тарапынан ұсынылған мәтіндер академиялық этика нормаларын бұзу ретінде қарастырылады.
Сондай-ақ, ЖИ келесі мақсаттарда қолдануға болмайды:

• мәтінді автоматты түрде қайта жазу (парафраз),
• тілдік редакциялау немесе автоматты аудару,
• аннотациялар немесе библиографиялық тізімдер жасау,
• автордың тікелей қатысуынсыз иллюстрациялар мен кестелер дайындау.

ЖИ тек техникалық және мазмұндық емес міндеттерді орындау үшін және редакцияның алдын ала рұқсатымен ғана қолданылуы мүмкін.

4. Жауапкершілік

Авторлар ЖИ-ді кез келген мақсатта қолданғанын ілеспе хатта (cover letter) міндетті түрде көрсетуге тиіс.
Егер рецензиялау немесе редакциялық сараптама барысында ЖИ қолданылғаны анықталып, бұл факт жарияланбаса, редакция мақаланы қайта қараусыз кері қайтару құқығын өзіне қалдырады.
ЖИ құралдары ешбір жағдайда авторлар қатарында көрсетілмеуі тиіс. Мақала мазмұнының дұрыстығы мен түпнұсқалығы үшін толық жауапкершілік авторға жүктеледі.

5. Қолжазбаларды тексеру

Журналға келіп түскен барлық мақалалар міндетті түрде төмендегі тексерістерден өтеді:

• антиплагиатты жүйесімен тексеру;
• мәтіндегі ЖИ-дің жасырын немесе жартылай генерацияланған белгілерін анықтау.

Егер автоматтандырылған мәтіндердің жоғары үлесі; үлгілік (шаблондық) формулировкалар; статистикалық негізде жасалған фразалар  анықталса, редакция:

• автордан ресми түсініктеме талап етуге;
• ішкі сараптама жүргізуге;
• этика нормалары бұзылған жағдайда мақаланы қабылдамауға құқылы.

6. Этикалық және құқықтық нормалар

Авторлар:

• авторлық құқықты сақтау,
• дереккөздерді дұрыс көрсету,
• дербес деректерді қорғау,
• ғылыми деректерді бұрмалауға жол бермеу

сияқты академиялық және құқықтық талаптарды міндетті түрде орындауы тиіс.
ЖИ келесі мақсаттарда пайдаланылмауы керек:

• жалған немесе ойдан шығарылған деректерді жасау;
• генерацияланған тұжырымдармен эмпирикалық зерттеулердің орнын алмастыру;
• ғылыми немесе стилистикалық талаптарды айналып өту.

7. Қорытынды

Журнал редакциясы ғылыми прогресті қолдайды, бірақ жасанды интеллект технологияларын жауапты және шектеулі түрде қолдану қажеттігін баса айтады. Басымдық — ғылыми ойлау түпнұсқалығына, этикалық жауапкершілікке және зерттеу әдістерінің ашықтығына беріледі.