DOI:10.56032/2523-4684.2024.1.9.40

Мақалада қазақ халық биiнiң табиғаты, оның, аспаптық музыка өнерiмен сабақтастықта көркем эстетикалық түр алғандығы қарастырылды. Сахналық қазақ биін іске асыруда халық композиторлдарының күйлерінің орыны ерекше екені айтылып, бүгінгі күні би өнерінің дамуындағы рөлі тілге тиек етіледі. Алғашқы кәсіби бишілерден бастау алған қазақ биінің сахналық үлгісі жалғасын табуда бірнеше буын балетмейстерлердің шығармашылығында орын алды. ХХ ғасырдың 50-жылдарынан қойыла бастаған ұлттық нақыштағы билер бүгінгі күні «Алтын қорға» енді. Байжігіт, Құрманғазы, Дәулеткерей, Тәттімбет, Сүгір т.б болып жалғасын тапқан күйші композиторлардың шығармалары бүгінгі күнге дейін би өнерінде өз орнын тауып отыр. Халық композиторларының аспаптық музыка үлгісіне жатататын күйлер өзінің ырғақтық ерекшеліктерімен би қоюшы балетмейстерлерді қызықтырғаны сөзсіз. Күй шығармалары Еуропалық үлгіде орындалатын музыкалық шығармалардан өлшңмңмен, өз ырғағымен ерекшеленеді. Күй шығармалары би қоюшы хореографтарды осынысымен қызықтырады. Күйдің ішінде музыкалық өлшемнің және ырғағының өзгеріске ұшырап отыруы дене пластикасы қимылдарына үлкен мүмкіндік береді әрі көркрменге де үлкен әсер етеді. Міне осы жағынан алғанда би қоюшылар күйдің барлық нюанстарын пайдалану мүмкіндігене ие болатындығы да мақалада қарастырылды.
Түйінді сөздер. Күй, хореография, қазақ биі, балетмейстер, композитор, опера, аспаптық музыка, Алтын қор.

В статье рассмотрена природа казахского народного танца, его художественно-эстетический вид в преемственности с искусством инструментальной музыки. Подчеркивается, что на сегодняшний день, в реализации сценического казахского танца особое место занимают кюи народных композиторов, играющие значимую роль в развитии танцевального искусства. Сценический пример казахского танца, начавшийся с первых профессиональных танцоров, получил свое место в творчестве нескольких поколений балетмейстеров. Танцы национального колорита, начавшиеся с 50-х годов ХХ века, сегодня вошли в «золотой фонд». Произведения композиторов-кюйше как Байжигит, Курмангазы, Даулеткерей, Таттимбет, Сугир и др., продолжают быть востребованными по сей день, и находят свое место в искусстве танца. Кюи, относящиеся к образцу инструментальной музыки народных композиторов, отличающиеся от музыкальных произведений, исполняемых в европейском стиле, привлекают балетмейстеров-постановщиков своими ритмическими особенностями и музыкальным размером. Изменение музыкального размера и ритма внутри кюя дает большую возможность для движений пластики тела и оказывает определенное влияние на танцевальное искусство. В статье проведен музыкально-танцевальный анализ нюансов кюй.
Ключивые слова. Кюй, хореография, казахский танец, балетмейстер, композитор, опера, инструментальная музыка, золотой фонд.

The article examines the nature of Kazakh folk dance, its artistic and aesthetic appearance in continuity with the art of instrumental music. It is emphasized that today, in the implementation of scenic Kazakh dance, a special place is occupied by kuis of folk composers, who play a significant role in the development of dance art. The scenic example of Kazakh dance, which began with the first professional dancers, has gained its place in the work of several generations of choreographers. Dances of national color, which began in the 50s of the twentieth century, are now included in the "golden fund". The works of kuyshe composers such as Baizhigit, Kurmangazy, Dauletkerei, Tattimbet, Sugir, etc., continue to be in demand to this day, and find their place in the art of dance. Kuis, which belong to the sample of instrumental music by folk composers, which differ from musical works performed in the European style, attract choreographers with their rhythmic features and musical size. Changing the musical size and rhythm inside the kuya gives a great opportunity for movements of body plasticity and has a certain influence on dance art. The article provides a musical and dance analysis of the nuances of kui.
Key words. Kui, choreography, Kazakh dance, choreographer, composer, opera, instrumental music, golden fund.